Xınalıqlıların Mədəni Landşaftı və “Köç yolu” Marşrutu
Xınalıq kəndi - mədəni landşaft olaraq Şimali Azərbaycanın Böyük Qafqaz dağlarında yüksək yay otlaqları və əkinçilik yerləri, eləcə də Azərbaycanın aran düzənliklərində qış otlaqlarını birləşdirən 200 kilometr uzunluğunda yerləşən mövsümi otlaqlardan ibarətdir.
Xınalıq kəndində nadir yarımköçəri etnik qrup yaşayır, onların əsas məşğuliyyəti yay və qış dövründə heyvandarlıqdan ibarətdir.
Yarımköçərilik əsrlər boyu Xınalıq xalqının həyat tərzi olmuşdur.
Xınalıq kəndi sıldırım dağ zirvəsində yerləşir və onun unikal memarlığı çətin relyefə uyğunlaşır. Evlər yerli çay daşlarından və digər materiallardan istifadə edilməklə tikilib, il boyu kənddə qalan mal-qara üçün nəzərdə tutulub. Xınalıq sakinləri Qafqaz regionunda yaşayan digər dillər üçün tamamilə anlaşılmayan xınalıq dili ilə fərqlənən etnik qrupu təşkil edir ki, bu da onu dilçilərin və tarixçilərin böyük marağına səbəb olur.
Onlar Qafqaz dağ həyat tərzini qoruyub saxlayan nadir icmalardan biridir. Hətta bəzi sübutlar onu göstərir ki, xınalıq dili Qafqaz Albaniyasının 26 qədim tayfasından birinə eramızdan əvvəl III əsrdən - VIII əsrinə aid olan nadir dilidir. Xınalıq sakinləri, həm də dili Qafqazda yüksək dağlarda yaşayışın daha geniş tarixi konteksti və bu unikal mədəniyyətin mənşəyi haqqında fikirlər yaradır.
Səudiyyə Ərəbistanının Ər-Riyad şəhərində keçirilən Ümumdünya İrs Komitəsinin 45-ci sessiyasında Azərbaycanın “Xınalıqlıların Mədəni Landşaftı və “Köç yolu” Marşrutu” nominasiyası UNESCO-nun Ümumdünya İrs Siyahısına daxil edilmişdir (2023).
